ARZ-OLGUNLUK DENGESİ: DEVLETİN HİBEYLE İMTİHANI – A. Sencer Gözübenli
Geçtiğimiz on yılın başında AB üyeliğine en yakın ülke olarak görülen Makedonya, bu yıl AB tarafından daha önce benzeri görülmemiş bir yaptırımla cezalandırıldı. AB’nin Makedonya için Katılım Öncesi Yardım Aracı (IPA) fonlarının 27 milyon Euro azaltıldığını duyurmasının ardından Avrupa Komisyonu sözcüsü Maya Koçiyançiç geçtiğimiz hafta yaptığı açıklamada “ Bu fonların gerekli yerlere gitmediği ve doğru kullanımı için olgunluğun olmadığı düşüncesindeyiz’” diyerek, bir cümlede yaptırım kararının ardındaki utanç verici sebepleri ortaya koydu: “Şeffaf olmayan yönetim, kötü yönetişim ve suiistimal”.
Katılım Öncesi Yardım Aracı yani kısaca IPA, literatürde “Aday ve potansiyel aday ülkeleri, önceliklerini ve ihtiyaçlarını da dikkate alarak ve AB standartlarına uyum çalışmalarında destekleyerek üyeliğe hazırlamak için tasarlanan yeni ve tek katılım öncesi yardım aracı” olarak tanımlanıyor. IPA’ya 2007-2013 döneminde AB bütçesinden 11,5 Milyar Euro tahsis edildi, 2014-2020 dönemi için bu rakam 11,7 Milyar Euro. Makedonya’ya ise bu araçtan 2007-2013 döneminde 622,4 Milyon Euro fon aktarıldı. 2014-2020 döneminde Makedonya’ya tahsis edilen miktar 664,2 Milyon Euro. Kişi başı 593,6 Euro’yla Makedonya IPA’dan yararlanan 9 ülke arasında kişi başına en çok pay alan 2. ülke konumunda. AB hibe verirken bu kadar bonkör.
Kimse bu korkunç rakamları geçmişlerine rahmet olsun diye vermez. Birliğin kurucu babalarının ruhları şad olsun, AB’nin milyonlarca Euro karşılığındaki istekleri gayet makul. Siyasi reformların güçlendirilmesi, iyi yönetişimin artırılarak yolsuzluğun azaltılması, ayrımcılığın azaltılarak insan haklarına saygı gösterilmesi. AB hibe verirken bu kadar diğerkâm.
Ayrıca IPA’nın en önemli özelliği AB’nin ilkeleri ile ortak politikalar çerçevesinde işleyen dinamik bir mali araç olması. Yani aday ve potansiyel aday ülkeler, kurallara halel getirmeksizin AB ile yaptığı anlaşmalarda kabul ettirebildiği hususlar bağlamında IPA’ya müdahale edebiliyor. AB hibe verirken bu kadar esnek.
Şimdi Maya Koçiyançiç Hanımefendinin açıklamasındaki bir yerin altını bir daha çizelim. “doğru kullanım için olgunluğun olmadığı düşüncesindeyiz.” Olgun değilsiniz efendim, önce para nasıl harcanır onu öğrenin der gibi bir ifade. Abartıyor muyum? Mevzubahis borç değil hibe. Hak etmiyorsunuz da değil. Olgun değilsiniz. 1991 yılından beri AB’den 1,1 Milyar Euro’dan fazla hibe alan ülkenin yöneticilerine 2016 yılında olgun değilsiniz deniyorsa ve hükümetin en üst kademelerindeki yolsuzluğun boyutunu gözler önüne seren Telekulak Skandalı’nın yankıları sürerken verilen hibelerin nereye gittiği konusunda bir şeyler ima ediliyorsa, bu konu üzerinde epey düşünmek lazım. Makedonya Cumhuriyeti Devleti tarihinde kredibilitesine bu kadar zarar vermemiştir diye tahmin ediyorum. Daha da acısı, eğer söylenenler doğruysa, AB fonlarını doğru kullanabilmek için olgun olmayan yöneticiler, bağımsız olduğu günden beri Yunanistan’ın inadına, etnik gerilimlere, onlarca siyasi ve ekonomik sorunlara göğüs gererek günden güne olgunlaşan Makedonya halklarının geleceklerine karar veriyorlar.
Son alarak, Makedonya’ya tahsis edilen IPA fonlarının 27 milyon Euro azaltılması haberinin özellikle, tamamı IPA programından yararlanan Batı Balkan ülkelerinde hayli ses getirmesinin sebebi hiç şüphesiz tüm ülkelerin Makedonya’nın karşı karşıya kaldığı duruma karşı kırılgan olması. Ülkelerin şeffaflığa karşı hâlihazırdaki çabaları kısmen umut verse de Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün (TI) ‘2015 Yolsuzluk Algı Endeksi’ raporuna göre, 168 ülke arasında 66. sırayı Türkiye ile paylaşan Makedonya, Karadağ haricindeki diğer Batı Balkan ülkelerinden daha iyi durumda.
