Gostivar Bölgesinde Engeliler İçin Kaldırım Projesi – Engin İlyazi
Birleşmiş Milletler‟in rakamlarına göre dünyada 500 milyon kadar engelli insan bulunmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü tarafından, dünya nüfusunun yaklaşık dörtte birinin hayatlarında bir çeşit engelle doğrudan ya da dolaylı olarak karşı karşıya olduğu belirtilmektedir. Dünyadaki engellilerin yüzde 80‟i düşük gelirli ülkelerde yaşamakta ve temel hizmetlere ulaşamamaktadır.
Yazıda zihinsel engelliler hariç, genellikle fiziksel engelleri olan bireyler için kentsel kamusal alanın kullanımında kolaylık getirebilecek çözümler sunulmaktadır. Pek çok ülkede olduğu gibi Makedonya‟da da engelli bireyler farklı terimlerle anımlanmaktadır. Örneğin; özürlü, kör, handikap, sakat gibi ifadeler kullanılmaktadır. Birleşmiş Milletler ve Dünya Sağlık Örgütü terminolojisinde “handikap” ifadesi “engelli” ifadesiyle değiştirilmiştir.
Tanım olarak “engelli” sakat ve özürlü kelimeleri yerine kullanılsa da bu sözcükler farklı anlamlara gelmektedir. Özürlü terimi “özürlülüğü” odak noktasına koymayı gerektiren, yani özürlülük olgusunu nesnelleştiren bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Buna karşın engellilik, hemen olmasa da zamanla bu zorunluluktan kurtulabilmeyi, düşüncelerimizde yumuşama ve esneklik sağlamayı başarabilecek bir terim olarak görünmektedir.
Engelsiz çevrenin (tasarımın) en önemli örneklerinden biri merdiven-rampa birlikteliğidir. Merdiven bulunan her yerde mutlaka rampa da bulunmalıdır. Rampanın eğimi ve genişliğinin tekerlekli sandalye standartlarına uygun olması gerekmektedir. Eğer alanın genişliği hem merdiven hem de rampa için yeterli değilse, sadece rampanın kullanılması en uygunudur. Bir diğer önemli unsur da görme engelliler için zeminin üzerinde onlara kılavuzluk edecek farklı malzemeden döşenmesidir. Çevrenin tamamen engelsiz olması için işitme engellilere de de alanın belirli bölgelerinde sesli ikaz sistemleri yerleştirilmelidir.
Bu çalışmanın amacı olarak çalışmanın başında; “toplumun engellileri algılayış biçimlerinin ve engelliler için yapılan mekansal düzenlemelerden farkında olmalarının ortaya konması; ortak kullanılan fiziksel mekanın engelliler tarafından nasıl algılandığının belirlemesi, farklı engelli gruplarının hangi fiziksel sorunlarla karşılaştığını ortaya koyup, sosyalleşme sorunlarının mekanların tasarımlarıyla ve kullanılmalarıyla ne kadar ilgili olduğunun belirlemesi, Bu bağlamda Gostivar ölçeğinde engellilere yönelik veriler toplanmış ve değerlendirilmeye alınmıştır.
Arazi çalışmanın her aşamasında tez çalışmasının başında belirlenen ve arazi çalışması yöntemini destekleyen amaç, hedefler doğrultusunda araştırma soruları oluşturulmuş ve çalışmanın devamında bu araştırma sorularına yönelik belirlenen problemleri yansıtan anket sorularının oluşturulması hedeflenmiştir.
Çalışma Aralık ayı boyunca Gostivar şehrinde gerçekleştirilmiştir. Hedef kitle olarak ilçeyi yoğun kullananlar belirlenmiş ve şehirde ikamet etme kısıtı aranmamıştır. Engelli olamayan kişilerle yapılan anketler ilçede yoğun kullanım alanları olan Şehir Meydanı, Şehrin yakınında bulunan köyler ve şehirde bulunan yoğun kullanılan bir kaç park alanında yüzyüze gerçekleştirilmiştir. Aynı zamanda Google Form aracılığıyla internet üzerinden de gerçekleştirilmiştir.
1.Çalışmanın Bulguları
80 engelli olmayan kişi ile yapılan anket verilerine Bu durum sonucunda toplam 80 kişilik değerlendirme grubunun 21 kişisi bayan, 59 kişisi de erkeklerden oluşmaktadır.
SPSS programında frekans analizi yapılmış ve 5 sorunun bulunduğu kişisel bilgilerden oluşan ilk bölüm anket yapılan kişilerin % 63.7 olan çoğunluğunun 16-30 yaş grubu içerisinde olduğunu göstermiştir. 13 kişilik sayı ile 31-45 yaş grubu bunu takip etmekte ve yüzde 10’luk oranlarla 1-15 yaş ve 45 yaş ve üstü kişi sayısı 8er kişiye ulaşmaktadır.
Frekans | Yüzde | Geçerli Yözde | ||
1-15 yaş | 8 | 10,0 | 10,0 | |
16-30 yaş | 51 | 63,7 | 63,7 | |
31-45 yaş | 13 | 16,3 | 16,3 | |
45 yaş ve üstü | 8 | 10,0 | 10,0 | |
Toplam | 80 | 100,0 | 100,0 |
Tablo 1 Kişisel Bilgiler: Yaş Dağılımı
Araştırma grubunun 21’ini kadın, 59’unu da erkekler oluşturmaktadır.
Frekans | Yüzde | ||
Kadın | 21 | 26,3 | |
Erkek | 59 | 73,8 | |
Toplam | 80 | 100,0 |
Tablo 2 Kişisel Bilgiler: Cinsiyet
Eğtim Durumu sorumuza grubun %55 i lisans durumunda. Bu sayıyı lise mezunları takip etmektede ve toplamın %30’unu oluşturmaktadırlar.Lisansüstü grubu 8 kişiyle %10, İlköğretim 3 Kişiyle %3.8 takip etmektedir.
Frekans | Yüzde | ||
İlköğretim | 3 | 3,8 | |
Ortaöğretim (Lise) | 24 | 30,0 | |
Önlisans | 1 | 1,3 | |
Lisans | 44 | 55,0 | |
Lisansüstü | 8 | 10,0 | |
Toplam: | 80 | 100,0 |
Tablo 3 Kişisel Bilgiler: Eğtim Durumu.
Çalışma durumu sorusuna 80 kişiden 65i cevap vermiş bulunmaktadır %18,8 lik 15 kişi katılmayan grubu oluşmuştur. Cevap verenlerden %81,3 luk 65 kişilik grubun %44,6 sı Öğrenci, %18,5 le Öğretmen ve Mimarlar takip etmektedirler.
Frekans | Yüzde | Geçerli Yüzde | ||
Öğretmen | 12 | 15,0 | 18,5 | |
Doktor | 1 | 1,3 | 1,5 | |
Mimar | 12 | 15,0 | 18,5 | |
Bilgisayar Mühendisi | 7 | 8,8 | 10,8 | |
Öğrenci İşleri | 2 | 2,5 | 3,1 | |
Avukat | 2 | 2,5 | 3,1 | |
Öğrenci | 29 | 36,3 | 44,6 | |
Toplam | 65 | 81,3 | 100,0 | |
Katılmayan | 15 | 18,8 | ||
Toplam | 80 | 100,0 |
Tablo 4 Kişisel Bilgiler: Meslek
Gostivar belediyesinin kentleşmeye yönelik çalışmalarından memnuniyet düzeyi ile ilgili soruda çoğunluğu oluşturan grubun beklentilerini karşılamayan çalışmalar olduğu sebebiyle memnuniyetsizlikleri belirlenmiştir. Kişilere 1’den 5’e kadar numara vermeleri istenerek dereceli yanıt şıkkına sahip olan bu soruyu yanıtlayan sadece 3 kişi beklentilerinin karşılandığını belirtmiştir.
Frekans | Yüzde | ||
Hiç Karşılamıyor | 54 | 67,5 | |
2 | 13 | 16,3 | |
3 | 10 | 12,5 | |
Yeterince Karşılıyor | 3 | 3,8 | |
Toplam | 80 | 100,0 |
Tablo 5 Kentleşmeye yönelik memnuniyet
Belediye çalışmalarından memnuniyetin yaşa bağlı olarak değişip değişmediğinin belirlenmesi adına çapraz tablo uygulanmıştır.
Sizce Gostivar belediyesinin | Toplam | |||||
Hiç Karşılamıyor | 2 | 3 | Yeterince Karşılıyor | |||
Yaşınız? | 1-15 yaş | 6 | 1 | 1 | 0 | 8 |
16-30 yaş | 35 | 8 | 7 | 1 | 51 | |
31-45 yaş | 7 | 3 | 2 | 1 | 13 | |
45 yaş ve üstü | 6 | 1 | 0 | 1 | 8 | |
Toplam | 54 | 13 | 10 | 3 | 80 |
Tablo 6 Belediye çalışmalarından memnuniyetin yaşa bağlı olarak değişip değişmediğinin belirlenmesi adına çapraz tablo
Belediye, sağlık ocağı, hastane, postane gibi kamusal alanları engelilerin erişim kolaylığına 2 kişi engellilerin erişim sıkıntısı yaşamadığını belirtirken 54 kişi erişimde çok zorlandığını belirtmiştir. 24 kişi de ne zorlandığını ne zorlanmadığını söyleyerek orta değer vermiştir.
Kamusal alanlara ulaşım güçlüğünün yaşa bağlı olarak değişen cevapları çapraz tablo ile gösterilmiş ve 45 yaş üstünün erişimde diğer yaş gruplarına oranla engellilerin erişimde daha çok güçlük çektiği gözlemlenmiştir.
Frekans | Yüzde | ||
Çok | 54 | 67,5 | |
2 | 13 | 16,3 | |
3 | 10 | 12,5 | |
4 | 1 | 1,3 | |
Az | 2 | 2,5 | |
Toplam | 80 | 100,0 |
Tablo 7 Belediye, sağlık ocağı, hastane, postane gibi kamusal alanları engelilerin erişim kolaylığı
Kamusal alanlara erişim zorluğu | Toplam | ||||||
Çok | 2 | 3 | 4 | Az | |||
Yaşınız? | 1-15 yaş | 5 | 1 | 2 | 0 | 0 | 8 |
16-30 yaş | 34 | 10 | 6 | 1 | 0 | 51 | |
31-45 yaş | 8 | 2 | 2 | 0 | 1 | 13 | |
45 yaş ve üstü | 7 | 0 | 0 | 0 | 1 | 8 | |
Toplam | 54 | 13 | 10 | 1 | 2 | 80 |
Tablo 8 Kamusal Alanlara Erişim Zorluğu ile yaş arasında çapraz tablo
Sarı farklı bir yüzeye sahip olan kaldırım taşlarının ne anlama geldiği soruduğunda katılımcıların büyük çoğunuğu %77.5 evet şıkkını işaretlerken, %22.5 i Hayır bilmediklerini işaretlemişlerdir.
Frekans | Yüzde | ||
Evet | 62 | 77,5 | |
Hayır | 18 | 22,5 | |
Toplam | 80 | 100,0 |
Tablo 9 Sarı kaldırım taşları
-Günlük hayatta engellilerin karşılaştığı sorunlar sizce ne sorusunda şıklar arasında Eğtim, Sağlık, Ulaşım, Aktivite, Çalışma gibi konular eklenmiştir. Katılımcıların %50 si Ulaşım konusunda hemfikir olurken, %17.5 i Aktivite, %13.8 i Eğtim, %10 u Çalışma ve % 8.8 lik kısmı Sağlık şıklarını seçmişlerdir.
Günlük hayatta engellilerin karşılaştığı sorunlar | |||||
Frekans | Yüzde | Geçerli Yüzde | Kümülatif Yüzde | ||
Eğtim | 11 | 13,8 | 13,8 | 13,8 | |
Sağlik | 7 | 8,8 | 8,8 | 22,5 | |
Ulaşım | 40 | 50,0 | 50,0 | 72,5 | |
Aktivite | 14 | 17,5 | 17,5 | 90,0 | |
Çalışma | 8 | 10,0 | 10,0 | 100,0 | |
Toplam | 80 | 100,0 | 100,0 |
Tablo 10 Engellilerin Karşılaştığı Sorunlar
2.Brakya Ginoski Yolu – Gostivar
Gostivar ın en işlek yollarından bir tanesidir. Yoğun bir şekilde kullanılmaktadır.
Resim 1 Brakya Ginoski Yolu Resim 2 Brakya Ginoski Yolu Görünüşü
2.1 Engeller
Yol günün belirli saatlerinde kalabalık olduğu için özellikle meydanın ana yolla birleşmesindeki kaldırımda yeterli genişlikte yer olmadığından, tekerlekli sandalye kullanıcıları için zorluk yaratmaktadır. Ayrıca çocuklar için de büyük tehlike oluşturan bu durumun sebebi, ana yolun kenarında herhangi bir sınırlayıcı bulunmamasıdır.
Kaldırımlarda bulunan ağaç, çöp kutuları, aydınlatmalar engel teşkil etmektedir.
Resim 3 Brakya Ginoski Yolu üzerindeki engeller(Çöp Kutusu,Ağaç v.b)
2.2 Yollar
Bu yürüyüş yolu düz bir satıh oluşturduğu ve yeterli genişlikte olmadığı için (çöp kutuları, aydınlatma vb.) engel oluşturmaktadır ve herkes için uyumlu değildirler. Zeminde de hissedilebilir yüzey kullanılmadığı için az gören veya hiç görmeyen bireyler için uyumlu değildir.
Resim 4 Kaldırım
2.3 Kaldırım ve Merdiven Rampaları
Yolun bazı bölgelerinde bulunan merdiven rampaları erişilebilir ve Standartlara uygundur . Ancak yolun az da olsa bazı bölgelerinde kaldırım rampaları birden fazlası standartlara uygun değildir.
Rampaların eğimi doğru olmayıp rampaya girişte küçük te olsa belli bir yükseklik olduğu için engellilere özellikle tekerlekli sandalyeli engellilere uygun değildirler Kaldırımların tümünde engelliler için kullanılan sarı yüzeyli platformlar kullanılmamaktadır.
Resim 5 Kaldırım ve rampalar
2.4 Yaya Geçitleri
Brakya Ginoski yolu Gostivarın en işlek yollarından bir tanesidir. Çevresindeki yaya geçitlerinin hiçbirinde sesli ikaz sistem bulunmamaktadır. Maalesef görme engelliler için hiçbir yaya geçidinde yönlendirici şeritler bulunmamaktadır.
Resim 6‟de görüldüğü gibi yaya geçişinde sesli ikaz sistemi ve rampalı kaldırım bulunmamakta, ayrıca yaya geçidinin önündeki kaldırımda engel bulunmaktadır.
Resim 6 Yaya Geçitleri
Resimde göründüğü gibi yaya geçitlerinde engelliler için hiçbir sesli ikaz sistemi yada sarı yüzeyli platform bulunmamaktadır.
Resim 7 Yaya Geçidi
Sonuç ve Öneriler
Engelli bireylerin bakıma muhtaç olarak görülmesi toplumdan uzaklaşmalarına neden olmaktadır. Bu yüzden engelli bireyleri topluma kazandırmak için yaşamlarını başka bir ifadeyle erişebilirliklerini kolaylaştırmak gerekmektedir.
Günümüzde herkesin (engelliler, yaşlılar, çocuklar, hamile bayanlar vs.) yaşadığımız çevrenin eşit şartlarda erişilebilir ve kullanılabilir olmasını sağlayan standartlar oluşturulmuştur.
Engelliler başta olmak üzere herkesın meydanlarda yaşadıkları sorunların sebebini tasarım hataları, uygulama hataları ve işletme-bakım hataları olarak sıralayabiliriz.
Çalışmada öncelikle Gostivar üzerinde bulunan (yollar, kaldırım rampaları ve yaya geçitleri) başlıklar altında incelenmiştir. Araştırma, Gostivar‟daki Brakya Ginoski yolu incelenmiş ve herkes için özellikle de engelliler için erişebilirlik kısmen sağlanmıştır ama genel olarak Gostivar yollarına bakıldığında engelliler için erişebilirlik çok kısıtlıdır. Bunun başlıca nedeni belediyelerin veya hükümetin bu konuyla ilgili çok az çalışmalarının olması ve yasaların da konuya açıklık getirmemesidir. Başka bir ifadeyle kentsel tasarımı için engellilerin erişilebilirliği ile bir yasa mevcut değildir.
Araştırma kapsamında İncelenen yol yürüyüş yolunun çeşitli çöp kutusu, ağaç tabela gibi objelerin bulunması engelliler için negativ bir durumdur.
İncelenen yolda gerek kaldırım rampaları gerekse merdiven rampalarının genişlikleri ve eğimleri uygun değildir.. İncelenen yolda yaya geçitlerinde ve kaldırım rampalarının önünde park edilen araçlar gözlemlenmiştir veya ticari faaliyetler yaya yolunda geçişi engelleyecek biçimde konumlanmıştır. Bu da toplumun genel olarak erişebilirlik hakkında bilinçlendirilmesi gerektiğini göstermektedir. Çalışmanın en önemli noktalarından biri de, tasarım öğrencileri başta olmak üzere, inşaat ve tasarım sektöründe olan herkes, belediye çalışanları da herkes için tasarım ve erişebilirlik hakkında bilgilenmeleri gerekmektedir. Eğer en başta tasarımlarda bu konuyla ilgili çalışılırsa çok az bir maliyetle herkes için tasarım oluşabilir ancak sonradan yapılan çözümler çok daha fazla maliyeti gerektirmektedir.
Yaptığımız anket sonucunda vatandaşların verdiği yanıtlar şöyledir:
Günlük hayatta engellilerin karşılaştığı sorunlar sizce ne sorusunda şıklar arasında Eğtim, Sağlık, Ulaşım, Aktivite, Çalışma gibi konular eklenmiştir. Katılımcıların %50 si Ulaşım konusunda hemfikir .Demek oluyor ki vatandaşlar engellilerin en çok ulaşım kısmında zorlandıklarında hemfikir olmuşlardır.
Belediye, sağlık ocağı, hastane, postane gibi kamusal alanları engelilerin erişim kolaylığına 2 kişi engellilerin erişim sıkıntısı yaşamadığını belirtirken 54 kişi erişimde çok zorlandığını belirtmiştir. 24 kişi de ne zorlandığını ne zorlanmadığını söyleyerek orta değer vermiştir. Çoğunluk olarak engellilerin kamusal alanlara erişiminde çok zorlandıkları vatandaşlar tarafından söylenmiştir.
Kamusal alanlara ulaşım güçlüğünün yaşa bağlı olarak değişen cevapları çapraz tablo ile gösterilmiş ve 45 yaş üstünün erişimde diğer yaş gruplarına oranla engellilerin erişimde daha çok güçlük çektiği gözlemlenmiştir.
Gostivar belediyesinin kentleşmeye yönelik çalışmalarından memnuniyet düzeyi ile ilgili soruda çoğunluğu oluşturan grubun beklentilerini karşılamayan çalışmalar olduğu sebebiyle memnuniyetsizlikleri belirlenmiştir. Sadece 3 kişi beklentilerinin karşılandığını belirtmiştir.
Araştırmada Brakya Ginoski Yolu üzerindeki bulunan kaldırımlarda Engelliler için Sarı farklı yüzeye sahip platformlar bulunmamaktadır.Sarı Farklı yüzeye sahip platformlar özellikle görme engellileri için önemli bir rol oynamaktadır. Çalışmada elde ettiğimiz sonuçlara dayanarak engellilerin en çok ulaşımda zorlandıkları, .Gostivar şehri Brakya Ginoski yolu üzerindeki kaldırımların genişletilmesi gerektiği, Bu kaldırımlar üzerinde engelliler için Sarı farklı yüzeye sahip kaldırım taşlarının kullanılması gerektiği, Kaldırım rampalarının standartlara uygun bir şekilde yapılması ve rampa olmayan yerlere yapılması gerekmektedir.