Engin İlyaz: “GERİ DÖNÜŞÜM VE ÖNEMİ”
Geri dönüşüm, kullanılmış malzemelerin yani atıkların yeniden işlenmesi anlamına gelir. Geri dönüşümün işlevi, malzemeyi ana bileşenine ayırmak ve yeni ürünler üretmektir. Metal, plastik, cam ve elektronik atıklar gibi işlenmemiş saf ham maddeden üretimin daha maliyetli olduğu ürünlerde geri dönüşüm daha yaygındır.
Geri dönüşebilen malzemeler denidiğinde bunlar: Kağıt-Karton, Plastik ,Cam , Metal ,Ahşap , ve Kompozit.
Geri dönüşümün önemi; kaynakların tükenmesini önlemek ve atık çöp miktarını azaltmaktır. Cam, kağıt, alüminyum, plastik, pil, motor yağı gibi maddeler geri dönüştürülerek tekrar kullanılabilir hale gelir bu da ülke ekonomisinde önemli bir rol oynar. Aynı zamanda ülkelerdeki katı atıkların depolanması ve taşınması gibi sorunları da engeller.
Geri dönüşüm, çevresel ve ekonomik sebeplerden dolayı her zaman önemli olmuştur. Eski zamanlarda kılıçlar, tencereler vb metal parçaları eritilerek metal paralar ve kullanılacak başka ev eşyaları elde edilerek farkında olmadan yüzyıllar önce geri dönüşümün temelleri atılmıştır.Kaynakların az olduğu eski dönemlerde yapılan arkeolojik çalışmalarda az sayıda bulunan kırık çanak,testi ve küller yapılan geri dönüşümlerin birer kanıtı olarak görülmektedir.
Geri Dönüşebilen Malzemeler:
1. Plastik:
Plastikler tüm dünyada demir, tahta ve cam yerine alternatif malzeme olarak kullanılmakta ve her gün yeni uygulamalara imkan sağlamaktadır. Gerek ekonomiklik, gerekse kolay uygulanabilirlik plastiğin diğer maddelere göre tüketimini artırmakta ve plastik tüketiminin fazlalığı ülkelerin gelişmişliğinin bir göstergesi olarak değerlendirilmektedir..
Plastik Malzemesinin Geri Kazanımı:
1851 yılında ilk kez sert kauçuğun icat edilmesi esnasında kullanılan kimyasal maddelerden plastik keşfedilmiştir. Daha sonra 1862 senesinde Alexander Parkes Londra’da uluslararası bir sergide plastiği, kauçuk ile aynı özellik ve göreve sahip ama daha ucuz olan bir madde olarak tanıtımını yapmıştır.
Plastik ambalajlar geri dönüşümü için genel olarak uygulanan metot şudur: İlk önce konteynırlarda toplanan plastik ambalajlar getirildikleri toplama ayırma tesisinde ilk aşamada bir kaba eleme işleminden geçirilirler. Bu kısımda türlerine göre ayrılan plastik ambalajlar, kırpılarak daha küçük hacimlere indirilip yıkanıp kurutularak stoklanması sağlanır.
Kırılan parçacıklar yoğunluklarına göre ayrıldıktan sonra (PET, PE, PVC, vs.) kimyasallarla ikinci bir yıkama yapılır . Yıkamayı takip eden durulama ve metal kontrol işlemlerinde sonra parçacıklar kurutma işleminden geçerek sonra extrudera gider. Extruder kırılan, temizlenen plastik parçacıkların eritilerek granül hale getirilmesini sağlayan bir ekipmandır. Extruderdan çıkan plastik ambalajlar böylece granül hale getirilmiş olur. Oluşan bu granüller üretime birincil hammadde olarak girebilir.
2. Kağıt ve Karton:
Kağıt, kültürel ve sanayi alanındaki yeri ile insanlığın en önemli ihtiyaç maddelerinden biridir. Günümüz dünyasında kağıt ve kartonun önemi tartışılmayacak kadar önemlidir. Basım ve kağıt sanayinin gelişmesi, bir ülkenin gelişmişlik düzeyini gösterir.
Kağıt ve Karton Malzemesinin Geri Kazanımı:
Kağıt, dünya tarihinde tahmini olarak M.Ö 2. ve 3. yüzyılda ilk kez Çin’de üretilmiştir. Daha sonra Çin’den Ortadoğu’ya, oradan Avrupa ve Amerika’ya aktarılarak 17. yüzyılda kağıt sanayisi gelişim göstermiştir. İlk ticari karton ve kutu 19. yüzyılda üretilmiştir. 20. yüzyılda ise kağıt sanayi endüstrisi en parlak dönemini yaşamıştır.
Kağıdın geri dönüşüm sürecinin ilk ve en önemli aşaması hijyen unsurudur. Kağıtlar ayrı bir kutuda ve herhangi başka bir ürün bulaştırıp, kirletilmeden atık kağıt kutusuna atılmalıdır. Kutularda biriken atık kağıtlar lisanslı geri dönüşüm firmaları tarafından toplanır. Orada istenmeyen kağıt türlerinden ayrılarak balyalama işlemi yapılır. Balyalama işleminden sonra tekrar kağıt üretmek üzere kağıt fabrikasına gönderilir. İlk aşamada kâğıt çamurunu hazırlamak için, kağıt suyun içerisinde liflerine ayrılır. Gerekli olması durumunda içerisindeki lif olmayan yabancı maddeler için temizleme işlemi yapılır. Sodyum hidroksit veya sodyum karbonat, mürekkep ayırıcı olarak kullanılır. Daha sonra hazır olan kâğıt lifleri, geri dönüşmüş kâğıt üretimi için kullanılır..
3. Cam:
Cam inşaat, otomotiv, meşrubat, gıda, beyaz eşya, mobilya, eczacılık, elektrikelektronik gibi birçok sanayi için önemli bir sektördür. Cam gerek yeniden dolum gerekse eritilerek cam harmanlarına katılması yönünden geri dönüşüme en uygun malzemedir. Teknolojik olarak cam kırığı %23-45 oranında üretime yeniden girebilir. Bu oranlar cam kalitesinde olumsuz bir değişime yol açmadığı gibi fırın kapasite kullanımını artırır ve enerji tasarrufu sağlar.
Cam Malzemesinin Geri Kazanımı:
Hammaddesini silisli kum oluşturan cam ambalaj, en eski ambalaj çeşitlerinden biridir. Cam, silisli kumun çeşitli katkı maddeleri eklenerek belirli sıcaklıklarda eritilmesinden meydana gelir.
Camların geri kazanımında, atık camların birbirinden farklı kimyasal ve fiziksel özellikte olmaması istenir. Çünkü bu durum atık camların eritilmesi sonucunda düşük kalitede bir ürün oluşmasına sebep olur. Geri dönüşümü sağlanmayan ampul ayna gibi ürünlerin, kavanoz ve şişeler ile karıştırılmaması gerekir. Özellikle cam atıkların renklerine göre ayrılması gerekir. Geri dönüşüm firmaları, gelen cam atıklar renklerine göre ayrılmışsa daha kolay kabul etmektedirler. Böylece prosesin işleyiş sürecine kolaylık sağlanır. Cam atıklar, içerisindeki istenmeyen maddelerden iyice temizlenmelidir. Tüm bunlar iyi kalitede camların geri kazanılmasına yardımcı olur..
Sonuç olarak doğal kaynakların azalmasının yarattığı endişe ve her geçen gün artan atık miktarının çevre ve insan sağlığına verdiği zararın büyümesi günümüzde atık yönetimini zorunlu kılmıştır. Modern toplumların çoğu, atıklardan gelen kaynakları geri dönüştürmek veya geri kazanmak için entegre atık yönetim sistemlerini uygulamaya koymaktadır.
Dünyada son dönemlerde geliişen geri dönüşüm tesisleri hem çevre kirliliğine karşı hem de insanlık geleceği açısından önemli bir yere sahiptirç Ülkemizde ise geri dönüşüm açısından yapılan tesisler yok denecek kadar azdır. Geri dönüşüm yapıldığı taktirde doğa ya karşı verdiği zararlarından korunmak ve de bu malzemelerin geri dönüşümünden elde edilen yeni malzemeler tekrar hayata geri gelmelerini sağlamış olmaktadır.
Özellikle plastik malzemesinin atık olarak kaldığı taktirde kaç yüz yıl doğada kaldığı ve de bu dönemlerde ne gibi zararları olduğu bilinmektedir. Ucuz olması nedeniyle birçok üründe kullanılan plastik materyali, doğaya en fazla zarar veren atıklardandır. Plastik poşetlerin doğaya bırakılmasından en az 1000 yıl sonra bu ürünlerin tamamen çözülmesi gerçekleşir. Aynı şekilde plastik tabakların çözülmesi için 500 yıl, pet şişeler için 400 yıl gibi süreçler gerekmektedir.
Diğer bi geri dönüşebilen malzeme olan cam da ayni şekilde uzun yıllar doğada atık olarak kalabilir. Yapılan araştırmalara göre cam şişeleri doğada 4000 yıla kadar kalabilirler. Bu gibi malzemelerin dönüşümünden yine aynı şekilde kullanılabilern malzemeler elde edillir. Özellikle son dönemlerde Avrupanın birkaç ülkesinde özellikle Almanya da geri dönüşüm malzemelerinin karışımından asfalt malzemesi gibi maddeler elde edilmektedir. Bu geri dönüşüm ler sayesinde ülkelerde hem ekonomik açısından hem de doğaya verdiği zararlardan kurtulmak amacıyla büyük bir öneme sahiptir.
Engin İlyaz
